Ik hoorde erbij! Ik maakte deel uit van iets wat mijn eigen kringetje doorbrak…
De kracht van rituelen. Wat kunnen organisaties leren van het Paastaak slepen in Denekamp?
Speciaal gevoel
De Paasgebruiken in Denekamp: hoe oud ze precies zijn is niet bekend. “Als je er bij was, houd je er altijd een speciaal gevoel aan over. Je hoorde er bij, je maakte deel uit van iets dat je eigen kringetje doorbrak en je had plezier in de samenwerking” (Adri Saris). De Denekampers komen uit het hele land, voor deze traditie terug naar hun dorp om daar met familie en vrienden het paastaak slepen mee te maken tijdens Pasen. Generatie na generatie voert deze traditie uit en geven de kennis die hoort bij deze traditie door. Afgelopen jaar, 2022, was een bijzonder jaar. Na twee jaar Corona kon het eindelijk weer plaatsvinden. En het was nog prachtig weer ook. Genoeg reden om Denekamp te bezoeken en om te kijken wat organisaties na twee jaar Corona kunnen leren van deze prachtige rituelen en tradities in Denekamp.
Smeermiddel
Rituelen worden afgedaan als zonde van de tijd, echter snap je dan ons menselijk brein niet. Wij mensen hebben rituelen nodig. Om onheil af te weren, angst uiting te geven, woede te kanaliseren, te wennen aan het nieuwe, binding met elkaar te krijgen en te houden. de kracht van rituelen wordt gebruikt, is het een belangrijk smeermiddel in verandering en een bindende factor binnen bedrijven. Toen de Nôtre Dame afbrandde, verzamelde mensen zich op straat om liederen te zingen. We houden stille tochten als er iemand door geweld om het leven komt. We organiseren elk jaar Prinsjesdag. Alle medewerkers uit grote bedrijven komen samen op het jaarlijkse nieuwjaarsfeest of de zomer BBQ. Even geen afdelingen, maar eenheid tussen mensen.
Judas
Op eerste Paasdag in Denekamp net iets voor 13 uur komen ze aangelopen, twee groepen mannen met hun gezinnen. Twee groepen afkomstig uit de twee van oudsher opgesplitste delen van het dorp. Op deze dag komen deze twee groepen samen om de verbondenheid van Pasen te vieren. Nadat de twee groepen verzameld zijn op klokslag 13.00 uur vanaf de St. Nicolaaskerk te Denekamp, een groot aantal personen, waaronder Judas en Iscarioth richting Huis Singraven. Daar wordt aan de kasteeleigenaar om een ‘paasstaak’ (een lange, rechte boomstam) gevraagd tegen betaling van een sigaar, zoals dat al jaren gebeurd. Na inwilliging van dit verzoek trekt de stoet met heer van het Singraven naar de plek waar de boom wordt aangewezen die als paasstaak wordt uitverkoren. Nadat de boom wordt goedgekeurd wordt begonnen met het omhakken ervan. Dit omhakken is een soort voorrecht, dat slechts aan enkele personen is voorbehouden- een voorrecht dat van vader op zoon overgaat. Ondertussen klimt Judas in de boom om zo hoog mogelijk een touw te bevestigen waaraan de boom kan worden omgetrokken. Wanneer het Judas niet lukt om hoog in de boom te klimmen mag Iscarioth het proberen, met succes.
Verlies aan impact
In iedere organisatie kan je rituelen terugvinden. Bijvoorbeeld rond verjaardagen, speciale feesten, openingen en sluitingen en de afsluiting van projecten. Het zijn de betekenisvolle momenten die vaak terugkomen in onze verhalen. Hoe die rituelen zijn ontstaan, weet vaak niemand meer. Waarom ze op die manier gedaan worden ook niet. En dat is jammer, want daarmee verliezen rituelen aan impact. De kracht van een ritueel zit ‘m namelijk juist in het feit dat je met aandacht en vanuit een bewuste intentie in een specifieke situatie symboliek inzet om een moment vorm te geven of ruimte te bieden aan emotie. Het positieve van het uitbundige vieren van rituelen is dat het de communicatie tussen groepen de cohesie versterkt, het inzien van het belang dat ‘wij’ samen verantwoordelijk zijn. Rituelen kunnen ook dwangmatig worden, waardoor de communicatie minder spontaan wordt. De kracht van de ceremonie is ook het risico. Ze kunnen lege ceremonies worden, waarna de vraag opkomt of de vlag de lading nog wel dekt (Thomas Quartier).
Gezamenlijk doel
Nadat de boom is omgehakt en van de onnodige takken is ontdaan, wordt deze met de top naar voren richting het dorpscentrum gesleept. Dit wordt gedaan door honderden mensen die in zeer korte tijd lange ketens vormen door elkaars handen vast te houden en op die manier wordt de boom voortgesleept. Zo wordt de paasstaak onder luide aansporing terug naar de kerk getrokken. De ‘Poaskeerl’s die bij de boomstam lopen, zingen ondertussen paasliederen. Bij de St. Nicolaaskerk aangekomen wordt de boom voor de kerk neergelegd en gaan velen naar het Paaslof dat om 15.00 uur begint. Na de korte kerkdienst in een volle kerk, wordt de paasstaak verder getrokken naar de paasweide op ‘t Goor a/d Berghummerstraat. Daar begint vervolgens het spektakel van het verkopen van de boom. Maar eerst dient de paasstaak rechtop te worden gezet. Er wordt een gat gegraven, terwijl ook een ton gevuld met teer aan het topje van de staak wordt bevestigd. Het overeind zetten van de paasstaak gebeurd met behulp van enkele ladders en veel mankracht. Eén voor één worden de ladders onder de boom geplaatst. Beginnend met de kleinste ladder, wordt onder luide commando’s van een van de ‘Poaskeerl’s de boom gezamenlijk steeds hoger opgetild. Een lange tijd gaat voorbij en de ladders worden steeds groter, maar stapje voor stapje komen ze dichterbij hun doel. Niet dat het gemakkelijk gaat, maar het gezamenlijke doel brengt de boom steeds een stukje hoger tot hij staat. Met een ferme hamerslag wordt de spijker in de laatste ladder geslagen. Luidt wordt er gejuicht door het publiek. De boom staat en de ‘Poaskeerl’s kijken met voldoening naar hun werk.
Gevoel van controle en regie
We hebben rituelen nodig om ons gevoel van controle en regie terug te krijgen, op momenten dat we die juist heel erg kwijt zijn. Als er onverklaarbare dingen gebeuren. Om het buitengewone te ordenen. Om overgangen te maken tussen leven en dood, goed en kwaad, ziek en gezond, oud en nieuw. Cultuur ordent ons denken en handelen. Het maakt duidelijk wat wij wel, of juist niet kunnen doen. Waar wij wel of niet ‘van zijn’. Het brengt mensen samen om te vieren en even de sleur te vergeten. Het zet mensen in hun kracht en maakt het mogelijk dat ze gezamenlijk iets doen dat alleen onmogelijk is. Organisatiecultuur regelt hoe we ons gedragen op de werkvloer. Het zijn de onuitgesproken regels. Niet eens vastgelegd, maar ze kunnen vaak op meer steun rekenen dan veel van de formele regels.
Spel van vragen en bieden
Als eindelijk de paasstaak staat is het de taak van Judas om deze boom te verkopen. Dit spel van vragen en bieden wordt in onvervalst Twents dialect gebracht. Wanneer het Judas niet lukt om de boom te verkopen wordt hij door de menigte van de ladders geschud en mag Iscarioth het proberen. De traditie wil echter dat Iscarioth de boom niet mag verkopen. Dat moet Judas doen, dus moet Judas tot slot toch weer naar boven. Nadat de boom verkocht is sluit Judas de middag af door de aanwezigen uit te nodigen voor het paasvuur. Dit wordt om 20.00 uur ontstoken.
Samen en toch alleen
Het grote verschil met de rituelen uit het verleden is dat er ruimte is massale events op een eigen manier in te vullen.. Het verwerken bijvoorbeeld van je eigen rouw om je gestorven ouders .Dat maakt de happening tot een individuele gebeurtenis. Een publiek ritueel heeft nog een andere betekenis dan de persoonlijke beleving ervan. Een ritueel laat je namelijk ook je plek kennen in een gemeenschap. Wie waar zit, is afspiegeling van de verhoudingen, van de structuren. In die zin is het niet alleen belangrijk dat je er zit, maar ook waar je komt te zitten. Het is de plaats die je toekomt. Je gaat denken: kennelijk is dit mijn plek. Het verhoogt de identificatie met je functie (Thomas Quartier).
Verschillen en een gelijk doel
Mensen die wij niet kenden en mensen die elkaar waarschijnlijk niet dagelijks tegen het lijf lopen. Er was een bond gezelschap aan Denekampers naar de kerk gekomen om deze dag te ervaren, zoals sommigen al jaren hadden gedaan. Mensen komen uit het hele land terug naar hun Denekamp waar ze zijn opgegroeid om met familie en bekenden deze rituelen te vieren. Tijdens deze dag liepen de ouderen, sommigen zijn zelf ooit Judas en Iscarioth geweest 70 jaar geleden, naast de kinderen die vooral genoten van het mooie weer en de aandacht van hun ouders tijdens de wandeling. Maar ook voor alle generaties daartussenin kon deze dag niet voorbij gaan zonder er onderdeel vanuit te maken. Tijdens de wandeling ontstond een verbinding tussen mensen, een samenspel van gelijkwaardige mensen, iedereen met hun eigen ideeën en opvattingen. Toch hadden ze voor die ene zondagmiddag een gelijk doel, samen de paastraditie vieren.
Dankzij rituelen, symbolen en ceremonieën
Zonder rituelen hebben mensen volgens Herman van Dijn geen natuurlijke of rationele manier om met de grote momenten in ons leven om te gaan. “Het is volkomen vanzelfsprekend dat je iets doet bij de geboorte van een kind, wanneer je een verbintenis aangaat of wanneer een geliefde sterft. Het zou ook wel heel vreemd zijn als we doodleuk zouden doorgaan met ons leven alsof er niets gebeurd is! Iedereen voelt dan aan dat er iets moet gebeuren. Maar wat dan? Dat weten we enkel dankzij de rituelen, symbolen en ceremonieën die we van generatie op generatie doorgeven.
Als je er bij was, houd je er altijd een speciaal gevoel aan over. Je hoorde er bij, je maakte deel uit van iets dat je eigen kringetje doorbrak en je had plezier in de samenwerking (Adri Saris)
Dit artikel is geschreven door:
Stijn Visschedijk: onderzoeker Kennispunt en Saxion
Tom Morssink: consultant www.tommorssink.nl en docent/onderzoeker Windesheim
Bronnen:
No Comments